پرش به محتوا

علل و عوامل محرک بیماری پسوریازیس و بیماری‌های خود ایمنی

سیستم ایمنی بدن انسان، یک شبکه پیچیده و حیاتی از سلول‌ها، پروتئین‌ها و اندام‌ها است که وظیفه محافظت از بدن در برابر عوامل بیماری‌زا مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها را بر عهده دارد. عملکرد صحیح این سیستم بر پایه توانایی آن در تشخیص دقیق بین سلول‌ها و بافت‌های خودی و عوامل بیگانه است 1. در حالت عادی، سیستم ایمنی تنها به مهاجمان خارجی حمله می‌کند و سلول‌های سالم بدن را نادیده می‌گیرد. با این حال، در بیماری‌های خودایمنی، این روند دچار اختلال می‌شود و سیستم ایمنی به اشتباه شروع به حمله به بافت‌ها و اندام‌های سالم بدن می‌کند 1. این حملات خودی می‌توانند منجر به التهاب مزمن، آسیب بافتی و در نهایت اختلال در عملکرد اندام‌های مختلف شوند 1.

بیماری‌های خودایمنی طیف گسترده‌ای را شامل می‌شوند که بیش از ۸۰ نوع مختلف از آن‌ها شناسایی شده است و میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را تحت تاثیر قرار می‌دهند 1. شیوع این بیماری‌ها در حال افزایش است 7، که نشان‌دهنده اهمیت روزافزون درک علل و عوامل محرک آن‌ها است. شناخت این عوامل می‌تواند به تشخیص زودهنگام، پیشگیری از عود بیماری و مدیریت بهتر آن کمک کرده و در نهایت کیفیت زندگی افراد مبتلا را بهبود بخشد 9. در این مقاله، ما به بررسی جامع علل و عوامل محرک بیماری‌های خودایمنی خواهیم پرداخت. ابتدا نقش سیستم ایمنی و ژنتیک را بررسی می‌کنیم، سپس به عوامل محیطی و سبک زندگی می‌پردازیم و در نهایت ارتباط این بیماری‌ها را با سایر بیماری‌های مزمن مورد بحث قرار می‌دهیم. همچنین، مثال‌هایی از بیماری‌های خودایمنی مختلف و عوامل مرتبط با آن‌ها ارائه خواهیم داد و در پایان به نتیجه‌گیری و چشم‌انداز آینده این حوزه خواهیم پرداخت.

نقش سیستم ایمنی در بیماری‌های خودایمنی

عملکرد طبیعی سیستم ایمنی بر پایه شناسایی دقیق عوامل بیگانه و پاسخ مناسب به آن‌ها است. این سیستم از اجزای مختلفی از جمله گلبول‌های سفید خون، آنتی‌بادی‌ها و آنتی‌ژن‌ها تشکیل شده است که با همکاری یکدیگر بدن را در برابر تهدیدات محافظت می‌کنند 1. گلبول‌های سفید خون به شناسایی و از بین بردن عوامل بیماری‌زا کمک می‌کنند، در حالی که آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌هایی هستند که به آنتی‌ژن‌های موجود در سطح عوامل بیگانه متصل شده و آن‌ها را برای نابودی توسط سایر اجزای سیستم ایمنی علامت‌گذاری می‌کنند 1. یکی از ویژگی‌های کلیدی سیستم ایمنی سالم، توانایی آن در تشخیص سلول‌ها و بافت‌های خودی از عوامل بیگانه است 2.

در بیماری‌های خودایمنی، این توانایی تشخیص مختل می‌شود و سیستم ایمنی به اشتباه شروع به حمله به سلول‌ها و بافت‌های سالم بدن می‌کند 1. این حمله خودی ناشی از تولید آنتی‌بادی‌هایی است که به جای هدف قرار دادن عوامل بیگانه، با پروتئین‌ها و ساختارهای موجود در سلول‌های خودی واکنش نشان می‌دهند 1. این واکنش‌ها می‌توانند منجر به التهاب مزمن و آسیب به اندام‌های مختلف شوند 3. شدت و نوع آسیب به اندام‌ها بستگی به نوع بیماری خودایمنی و بافت‌های هدف دارد 1. برای مثال، در آرتریت روماتوئید، سیستم ایمنی به مفاصل حمله می‌کند 5، در حالی که در لوپوس، می‌تواند بافت‌های مختلفی از جمله پوست، مفاصل، کلیه‌ها و غیره را درگیر کند 4. در دیابت نوع 1، حمله سیستم ایمنی متوجه سلول‌های تولید کننده انسولین در پانکراس است 3 و در ام اس، غلاف میلین اعصاب مورد حمله قرار می‌گیرد 3. بیماری‌های گریوز و هاشیموتو نیز ناشی از حمله سیستم ایمنی به غده تیروئید هستند 3. تنوع اندام‌های هدف در بیماری‌های خودایمنی 1 نشان می‌دهد که این بیماری‌ها می‌توانند تاثیرات گسترده‌ای بر بدن داشته باشند.

نقش ژنتیک و استعداد ارثی

اگرچه علت دقیق بیماری‌های خودایمنی هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما شواهد قوی نشان می‌دهد که ژنتیک نقش مهمی در افزایش استعداد افراد برای ابتلا به این بیماری‌ها ایفا می‌کند 1. این بیماری‌ها اغلب در افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های خودایمنی را دارند، شایع‌تر هستند 5. مطالعات نشان داده‌اند که شیوع بیماری‌های خودایمنی در دوقلوهای همسان نسبت به دوقلوهای غیرهمسان بیشتر است و همچنین اعضای یک خانواده در مقایسه با جمعیت عمومی، احتمال بیشتری برای ابتلا به این بیماری‌ها دارند 5. این امر نشان می‌دهد که استعداد ژنتیکی می‌تواند از طریق نسل‌ها منتقل شود و خطر ابتلا به بیماری‌های خودایمنی را افزایش دهد 3.

در زمینه ژنتیک بیماری‌های خودایمنی، مجموعه سازگاری بافتی اصلی (MHC) که در انسان به عنوان آنتی‌ژن لکوسیت انسانی (HLA) شناخته می‌شود، نقش بسیار مهمی دارد 19. ژن‌های HLA در تنظیم پاسخ‌های ایمنی نقش دارند و ارتباط قوی بین ژن‌های HLA خاص و برخی بیماری‌های خودایمنی مانند دیابت نوع 1، آرتریت روماتوئید و ام اس مشاهده شده است 19. علاوه بر ژن‌های HLA، ژن‌های دیگری نیز در عملکرد سیستم ایمنی دخیل هستند و تغییرات در این ژن‌ها می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های خودایمنی را افزایش دهد 19. برای مثال، بیش از 80 ژن با بیماری لوپوس مرتبط شناخته شده‌اند 19 که از جمله آن‌ها می‌توان به IRF5، PTPN22 و STAT4 اشاره کرد 20. در مورد آرتریت روماتوئید نیز بیش از 100 ژن مرتبط شناسایی شده است 20 که شامل HLA-DRB1، STAT4 و PTPN22 می‌شود 20. برای بیماری ام اس نیز بیش از 110 ژن مرتبط شناخته شده است 32 که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به HLA-DRB1 و IL7R اشاره کرد 22. درک نقش این ژن‌ها در بیماری‌های خودایمنی 19 نشان می‌دهد که این بیماری‌ها اغلب دارای ماهیت چندژنی هستند و ترکیبی از تغییرات در چندین ژن می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد 22.

با این حال، داشتن استعداد ژنتیکی به تنهایی برای ایجاد بیماری خودایمنی کافی نیست 5. عوامل محیطی اغلب نقش مهمی در فعال شدن این استعداد ژنتیکی و شروع بیماری ایفا می‌کنند 5. به عبارت دیگر، ممکن است فردی دارای ژن‌های مرتبط با یک بیماری خودایمنی باشد، اما تا زمانی که در معرض یک عامل محیطی محرک قرار نگیرد، بیماری در او بروز نکند 18. علاوه بر این، حوزه اپی‌ژنتیک نشان می‌دهد که عوامل محیطی می‌توانند با تغییر در نحوه بیان ژن‌ها (بدون تغییر در توالی DNA)، در ایجاد یا پیشگیری از بیماری‌ها نقش داشته باشند 18.

عوامل محیطی و سبک زندگی

علاوه بر نقش ژنتیک، عوامل محیطی و سبک زندگی نیز به عنوان محرک‌های مهم در شروع یا تشدید بیماری‌های خودایمنی شناخته شده‌اند 3.

استرس: استرس، چه جسمی و چه روحی، می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر سیستم ایمنی داشته باشد و در ایجاد و تشدید بیماری‌های خودایمنی نقش ایفا کند 10. بسیاری از بیماران گزارش داده‌اند که قبل از شروع بیماری خودایمنی، یک دوره استرس عاطفی غیرمعمول را تجربه کرده‌اند 37. استرس می‌تواند منجر به اختلال در تنظیم سیستم ایمنی از طریق تغییر در تولید سیتوکین‌ها شود 10. حتی استرس‌های دوران کودکی نیز با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های خودایمنی در بزرگسالی مرتبط دانسته شده‌اند 39. استرس مزمن می‌تواند با افزایش التهاب، تضعیف عملکرد ایمنی، اختلال در خواب، مشکلات گوارشی و عدم تعادل هورمونی، علائم بیماری‌های خودایمنی را تشدید کند 10. چرخه معیوبی بین استرس و بیماری‌های خودایمنی وجود دارد 37؛ استرس می‌تواند بیماری را تحریک کند و خود بیماری نیز منبع قابل توجهی از استرس برای بیماران باشد.

عفونت‌ها: عفونت‌های ویروسی و باکتریایی به عنوان محرک‌های شناخته شده برای بیماری‌های خودایمنی، به ویژه در افراد با استعداد ژنتیکی، مطرح هستند 1. مکانیسم‌های مختلفی برای ارتباط عفونت و بیماری خودایمنی پیشنهاد شده است 1. یکی از این مکانیسم‌ها تشابه مولکولی است 43؛ در این حالت، پروتئین‌های موجود در میکروب‌ها شباهت‌هایی با پروتئین‌های بدن دارند و پاسخ ایمنی به میکروب ممکن است به اشتباه به بافت‌های خودی نیز حمله کند 43. همچنین، فعال شدن سیستم ایمنی به دنبال عفونت می‌تواند به طور غیرکنترل شده منجر به حمله به بافت‌های خودی شود 12. مثال‌هایی از عفونت‌های مرتبط با بیماری‌های خودایمنی شامل ویروس اپشتین-بار (مرتبط با ام اس) و باکتری استرپتوکوک (مرتبط با تب روماتیسمی) است 3. عفونت‌های مداوم یا شدید به نظر می‌رسد احتمال تحریک بیماری‌های خودایمنی با واسطه سلول‌های T را افزایش می‌دهند 44.

داروها: برخی داروها می‌توانند به عنوان عوامل محرک برای بیماری‌های خودایمنی عمل کنند، که به این حالت لوپوس ناشی از دارو (DILE) گفته می‌شود 3. داروهایی مانند هیدرالازین و پروکائین آمید که برای درمان فشار خون بالا و نامنظمی ضربان قلب استفاده می‌شوند، از جمله داروهای مرتبط با DILE هستند 45. علائم لوپوس ناشی از دارو معمولاً پس از قطع مصرف دارو از بین می‌رود 48. جالب توجه است که حتی داروهایی که برای درمان بیماری‌های خودایمنی استفاده می‌شوند، مانند مهارکننده‌های TNF-alpha و اینترفرون‌ها، در برخی موارد می‌توانند به طور متناقض باعث ایجاد یا تشدید سایر بیماری‌های خودایمنی شوند 45. شروع بیماری‌های خودایمنی ناشی از دارو اغلب به مصرف طولانی مدت دارو نیاز دارد 51.

آب و هوا: تغییرات آب و هوا می‌توانند بر علائم بیماری‌های خودایمنی تاثیر بگذارند 15. دماهای شدید، چه گرم و چه سرد، می‌توانند باعث تشدید علائم در بیماری‌هایی مانند لوپوس، آرتریت و پسوریازیس شوند 53. گرمای زیاد می‌تواند علائم را در ام اس و لوپوس بدتر کند 53، در حالی که نور خورشید می‌تواند باعث تشدید علائم در لوپوس و درماتومیوزیت شود 53. با این حال، نور خورشید ممکن است برای بیماری‌های پوستی مانند پسوریازیس مفید باشد 53. سرمای زیاد می‌تواند باعث انقباض عروق خونی شود و منجر به درد و کاهش جریان خون در شرایطی مانند لوپوس و پدیده رینود شود 57. تغییرات آب و هوایی و تغییرات فصلی نیز می‌توانند بر سطح ویتامین D بدن تاثیر بگذارند که ممکن است در تنظیم سیستم ایمنی نقش داشته باشد 15. تغییرات آب و هوا و آب و هوا می‌توانند به طور قابل توجهی بر علائم بیماری‌های خودایمنی تأثیر بگذارند 53. دماهای شدید، قرار گرفتن در معرض نور خورشید و تغییرات در رطوبت و فشار هوا می‌توانند باعث تشدید علائم در بیماری‌های خودایمنی مختلف شوند.

سیگار: ارتباط قوی بین سیگار کشیدن و افزایش خطر ابتلا به چندین بیماری خودایمنی از جمله آرتریت روماتوئید، لوپوس و ام اس وجود دارد 3. سیگار کشیدن می‌تواند شدت آرتریت روماتوئید را بدتر کند و اثربخشی برخی داروها را کاهش دهد 65. مواد شیمیایی موجود در دود سیگار می‌توانند باعث التهاب و اختلال در تنظیم سیستم ایمنی شوند و به طور بالقوه منجر به ایجاد بیماری خودایمنی در افراد مستعد شوند 3. سیگار کشیدن همچنین می‌تواند با اثربخشی برخی از درمان‌های بیماری‌های خودایمنی تداخل داشته باشد.

الکل: تاثیر مصرف الکل بر بیماری‌های خودایمنی پیچیده و گاهی متناقض است 15. در حالی که مصرف زیاد الکل به طور کلی باعث التهاب می‌شود و می‌تواند علائم بیماری‌های خودایمنی را بدتر کند 68، برخی مطالعات نشان می‌دهند که مصرف کم تا متوسط الکل ممکن است اثر محافظتی در برخی بیماری‌های خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید، لوپوس، دیابت نوع 1 (LADA) و بیماری‌های خودایمنی تیروئید داشته باشد 68. با این حال، مصرف زیاد الکل خطراتی از جمله افزایش التهاب، احتمال تحریک بیماری در افراد مستعد ژنتیکی و تداخل منفی با داروهای بیماری‌های خودایمنی را به همراه دارد 71. تاثیر الکل بر سیستم ایمنی و التهاب به میزان مصرف و وضعیت سلامت کلی فرد بستگی دارد. همچنین، الکل می‌تواند بر سلامت روده تاثیر بگذارد و با داروها تداخل داشته باشد، بنابراین افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی باید در مورد مصرف الکل با پزشک خود مشورت کنند.

سایر عوامل محیطی: عوامل محیطی دیگری نیز می‌توانند در ایجاد بیماری‌های خودایمنی نقش داشته باشند. قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و سموم مانند فلزات سنگین و آفت‌کش‌ها 3، رژیم غذایی ناسالم و چاقی 5 می‌توانند باعث التهاب مزمن شوند، میکروبیوم روده را مختل کنند و به طور مستقیم بر عملکرد سلول‌های ایمنی تاثیر بگذارند و به طور بالقوه در ایجاد یا تشدید بیماری خودایمنی در افراد مستعد نقش داشته باشند 8.

ارتباط با سایر بیماری‌ها

بیماری‌های خودایمنی اغلب با افزایش خطر ابتلا به سایر بیماری‌های مزمن همراه هستند 3.

بیماری‌های قلبی عروقی: ارتباط قوی بین بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس، آرتریت روماتوئید و بیماری‌های التهابی روده و افزایش خطر بیماری‌های قلبی عروقی وجود دارد 12. التهاب مزمن که مشخصه بسیاری از بیماری‌های خودایمنی است، می‌تواند به عروق خونی آسیب برساند و روند تصلب شرایین را تسریع کند 3. علاوه بر این، برخی از درمان‌های بیماری‌های خودایمنی مانند کورتیکواستروئیدها نیز می‌توانند خطر بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش دهند 84. مدیریت عوامل خطر قلبی عروقی در بیماران مبتلا به بیماری‌های خودایمنی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

دیابت: ارتباط قابل توجهی بین بیماری‌های خودایمنی و دیابت وجود دارد 3. دیابت نوع 1 خود یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی به سلول‌های تولید کننده انسولین در پانکراس حمله می‌کند 3. علاوه بر این، افراد مبتلا به سایر بیماری‌های خودایمنی ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع 2 قرار داشته باشند، احتمالاً به دلیل مسیرهای التهابی مشترک و اختلال در عملکرد سیستم ایمنی 37.

سایر بیماری‌های مرتبط: بیماری‌های خودایمنی همچنین ممکن است با افزایش خطر ابتلا به سایر بیماری‌های التهابی و مزمن مانند بیماری‌های التهابی روده و برخی سرطان‌ها مرتبط باشند 5. داشتن یک بیماری خودایمنی می‌تواند خطر ابتلا به سایر بیماری‌های خودایمنی را نیز افزایش دهد 3.

مثال‌هایی از بیماری‌های خودایمنی و عوامل مرتبط

جدول زیر نمونه‌هایی از بیماری‌های خودایمنی و عوامل محرک مرتبط با آن‌ها را نشان می‌دهد:

بیماری خودایمنی (Autoimmune Disease)نقش سیستم ایمنی (Immune System Role)نقش ژنتیک (Genetics Role)عوامل محیطی و سبک زندگی (Environmental and Lifestyle Factors)ارتباط با سایر بیماری‌ها (Connection with Other Diseases)
آرتریت روماتوئید (Rheumatoid Arthritis)حمله به مفاصل (Attack on joints)ژن‌های HLA-DRB1، STAT4، PTPN22 (HLA-DRB1, STAT4, PTPN22 genes)سیگار کشیدن، عفونت‌ها، استرس، آب و هوا (Smoking, infections, stress, weather)افزایش خطر بیماری‌های قلبی عروقی (Increased risk of cardiovascular diseases)
لوپوس (Lupus)حمله به بافت‌های مختلف (Attack on various tissues)بیش از 80 ژن از جمله IRF5، PTPN22، STAT4 (Over 80 genes including IRF5, PTPN22, STAT4)نور خورشید، عفونت‌ها، داروها، استرس، سیگار کشیدن، آب و هوا (Sunlight, infections, medications, stress, smoking, weather)افزایش خطر بیماری‌های قلبی عروقی و مشکلات کلیوی (Increased risk of cardiovascular diseases and kidney problems)
دیابت نوع 1 (Type 1 Diabetes)حمله به سلول‌های تولید کننده انسولین (Attack on insulin-producing cells)ژن‌های HLA (HLA genes)عفونت‌های ویروسی، عوامل محیطی (Viral infections, environmental factors)افزایش خطر سایر بیماری‌های خودایمنی (Increased risk of other autoimmune diseases)
ام اس (Multiple Sclerosis)حمله به غلاف میلین اعصاب (Attack on myelin sheath of nerves)ژن‌های HLA-DRB1، IL7R (HLA-DRB1, IL7R genes)عفونت‌های ویروسی، کمبود ویتامین D، سیگار کشیدن، آب و هوا (Viral infections, vitamin D deficiency, smoking, weather)
گریوز (Graves’ Disease)تحریک بیش از حد غده تیروئید (Overstimulation of the thyroid gland)ژن‌های HLA (HLA genes)استرس، سیگار کشیدن (Stress, smoking)
هاشیموتو (Hashimoto’s Thyroiditis)تخریب غده تیروئید (Destruction of the thyroid gland)ژن‌های HLA (HLA genes)ید اضافی، استرس (Excess iodine, stress)افزایش خطر سایر بیماری‌های خودایمنی (Increased risk of other autoimmune diseases)

نتیجه‌گیری

بیماری‌های خودایمنی ناشی از تعامل پیچیده بین سیستم ایمنی، ژنتیک و عوامل محیطی و سبک زندگی هستند. درک نقش محوری سیستم ایمنی در حمله به بافت‌های خودی و استعداد ژنتیکی که افراد را مستعد ابتلا به این بیماری‌ها می‌کند، بسیار مهم است. علاوه بر این، عوامل محیطی و سبک زندگی مانند استرس، عفونت‌ها، داروها، آب و هوا، سیگار و الکل می‌توانند به عنوان محرک‌های قوی در شروع یا تشدید این بیماری‌ها عمل کنند. ارتباط بیماری‌های خودایمنی با سایر بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی عروقی و دیابت نیز نشان‌دهنده اهمیت رویکرد جامع در تشخیص و مدیریت این شرایط است.

تحقیقات بیشتر برای درک بهتر مکانیسم‌های دقیق ایجاد بیماری‌های خودایمنی و توسعه روش‌های پیشگیری و درمان موثرتر ضروری است. افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی و خانواده‌های آن‌ها باید با پزشک متخصص مشورت کرده و درمان‌های توصیه شده را پیگیری کنند. مدیریت استرس، حفظ سبک زندگی سالم و توجه به عوامل محرک و تلاش برای اجتناب از آن‌ها می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی این افراد کمک کند. پیشرفت‌های آینده در زمینه ژنتیک و درمان‌های هدفمند، همراه با درک نقش فزاینده عوامل محیطی و تغییرات آب و هوایی، می‌تواند چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای را برای تشخیص و درمان بیماری‌های خودایمنی فراهم کند. رویکردهای چند رشته‌ای در تشخیص و درمان این بیماری‌های پیچیده از اهمیت بالایی برخوردار است.

منابع مورداستناد

  1. Autoimmune disorders: MedlinePlus Medical Encyclopedia, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://medlineplus.gov/ency/article/000816.htm
  2. سیستم ایمنی بدن از چه بخش‌هایی تشکیل شده و چگونه کار می‌کند؟ – داروسازی دکتر عبیدی, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://abidipharma.com/health-items/immune-system/
  3. Autoimmune Diseases: Types, Symptoms & Treatments – Cleveland Clinic, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21624-autoimmune-diseases
  4. Autoimmune disorders Information | Mount Sinai – New York, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.mountsinai.org/health-library/diseases-conditions/autoimmune-disorders
  5. Autoimmune Diseases: Causes, Symptoms, and Treatments – WebMD, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.webmd.com/a-to-z-guides/autoimmune-diseases
  6. Autoimmune diseases: Types, risk factors, diagnosis, and more – MedicalNewsToday, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.medicalnewstoday.com/articles/311852
  7. Guest Blog: A Major Health Crisis: The Alarming Rise of Autoimmune Disease, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://nationalhealthcouncil.org/blog/a-major-health-crisis-the-alarming-rise-of-autoimmune-disease/
  8. Guest Blog: Climate Change and its Impact on Autoimmune Disease, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://nationalhealthcouncil.org/blog/guest-blog-climate-change-and-its-impact-on-autoimmune-disease/
  9. بیماری خود ایمنی چیست؟ +علت، نشانه ها و راه درمان – خبرگزاری میزان, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.mizanonline.ir/fa/news/328273/%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D9%85%D9%86%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D8%B9%D9%84%D8%AA-%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%B1%D8%A7%D9%87-%D8%AF%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86
  10. The link between stress and autoimmune flare-ups | Sanitas Medical Center, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.mysanitas.com/en/blog/link-between-stress-and-autoimmune-flare-ups
  11. تقویت سیستم ایمنی بدن و اهمیت آن در رابطه با ابتلا به آلرژی های فصلی, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://darutamin.com/blog/strengthen-the-immune-system
  12. بیماری خود ایمنی چیست و چگونه آن را درمان کنیم؟ – پذیرش24, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.paziresh24.com/blog/21596/%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D9%85%D9%86%DB%8C/
  13. شایع‌ترین اختلالات خود ایمنی را بیشتر بشناسیم – درمانکده, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.darmankade.com/blog/what-are-autoimmune-disorders/
  14. Rheumatoid arthritis – Symptoms and causes – Mayo Clinic, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/rheumatoid-arthritis/symptoms-causes/syc-20353648
  15. بیماری های خود ایمنی: انواع، علامت و نشانه ها، علت بیماری و موارد دیگر – سونوگرافی تیراد, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://tiradsono.com/autoimmune-disorders/
  16. Lupus – Symptoms & causes – Mayo Clinic, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/lupus/symptoms-causes/syc-20365789
  17. Autoimmunity and Diabetes | The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://academic.oup.com/jcem/article/84/12/4371/2864579
  18. Risk Factors | Global Autoimmune Institute, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.autoimmuneinstitute.org/7-ad-risk-factors/
  19. بیماری خود ایمنی چیست؟ و رایج ترین آنها کدامند؟ – ساواژنوم, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://savagenome.com/%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D9%85%D9%86%DB%8C/
  20. Is Rheumatoid Arthritis Genetic or Hereditary? – Pfizer, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.pfizer.com/news/articles/is_rheumatoid_arthritis_genetic_or_hereditary_and_what_role_does_environment_play
  21. The genetics of rheumatoid arthritis (RA) | NRAS, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://nras.org.uk/resource/the-genetics-of-rheumatoid-arthritis/
  22. Multiple sclerosis: MedlinePlus Genetics, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://medlineplus.gov/genetics/condition/multiple-sclerosis/
  23. ایمونوژنتیک – ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%85%D9%88%D9%86%D9%88%DA%98%D9%86%D8%AA%DB%8C%DA%A9
  24. Causes of Lupus, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.hopkinslupus.org/lupus-info/lupus/
  25. Rheumatoid arthritis – Genetics – MedlinePlus, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://medlineplus.gov/genetics/condition/rheumatoid-arthritis/
  26. The Genetics of Multiple Sclerosis – NCBI, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470155/
  27. Systemic lupus erythematosus – Genetics – MedlinePlus, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://medlineplus.gov/genetics/condition/systemic-lupus-erythematosus/
  28. Gene identified that causes lupus disease – Hospital Clínic Barcelona, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.clinicbarcelona.org/en/news/gene-identified-that-causes-lupus-disease
  29. Genetic Factors Predisposing to Systemic Lupus Erythematosus and Lupus Nephritis – PMC, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2847514/
  30. The Role of Genetic Risk Factors in Pathogenesis of Childhood-Onset Systemic Lupus Erythematosus – MDPI, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.mdpi.com/1467-3045/45/7/378
  31. Genetics of Rheumatoid Arthritis — A Comprehensive Review – PMC – PubMed Central, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3655138/
  32. Genetic Factors in Multiple Sclerosis: Is MS Hereditary? – MyMSTeam, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.mymsteam.com/resources/genetic-factors-in-multiple-sclerosis
  33. Exposure to Environmental Toxins and Autoimmune Conditions – PMC – PubMed Central, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8325494/
  34. Exposure to Environmental Toxins & Autoimmune Conditions – PMC – PubMed Central, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11007618/
  35. Climate change and public health: The effects of global warming on the risk of allergies and autoimmune diseases – EMBO Press, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.embopress.org/doi/10.15252/embr.202356821
  36. بیماری خود ایمنی و درمان آن چیست؟! – غفاری دایت, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.ghafaridiet.com/article/%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D9%85%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D9%86-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9F!
  37. Stress as a trigger of autoimmune disease – ResearchGate, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.researchgate.net/publication/5660398_Stress_as_a_trigger_of_autoimmune_disease
  38. Stress as a trigger of autoimmune disease – PubMed, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18190880/
  39. Stress Can Have an Impact to Autoimmune Diseases and Your Health | ARAPC, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://arapc.com/stress-and-autoimmune-dieases/
  40. Cumulative Childhood Stress and Autoimmune Diseases in Adults – PMC – PubMed Central, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3318917/
  41. The Role of Viral Infections in the Onset of Autoimmune Diseases – PMC – PubMed Central, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10051805/
  42. Triggers of Autoimmunity: The Role of Bacterial Infections in the Extracellular Exposure of Lupus Nuclear Autoantigens – Frontiers, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.frontiersin.org/journals/immunology/articles/10.3389/fimmu.2019.02608/full
  43. Can Infections Cause Autoimmune Disease? – GoodRx, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.goodrx.com/health-topic/autoimmune/infections-cause
  44. How persistent infection overcomes peripheral tolerance mechanisms to cause T cell–mediated autoimmune disease | PNAS, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.2318599121
  45. Drug-Induced Autoimmune Diseases – Pharmacy Times, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.pharmacytimes.com/view/drug-induced-autoimmune-diseases
  46. Drug-induced lupus erythematosus: MedlinePlus Medical Encyclopedia, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://medlineplus.gov/ency/article/000446.htm
  47. Drug-Induced Lupus Erythematosus: Background, Pathophysiology, Etiology, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://emedicine.medscape.com/article/1065086-overview
  48. Uncovering Autoimmune Disease Triggers: Drugs to Avoid – FreeRx.com, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.freerx.com/Blog/Details?s=Uncovering-Autoimmune-Triggers
  49. Autoimmunity and Triggers – American College of Rheumatology, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://rheumatology.org/patient-blog/autoimmunity-and-triggers
  50. What Are Common Symptoms of Autoimmune Disease? | Johns Hopkins Medicine, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.hopkinsmedicine.org/health/wellness-and-prevention/what-are-common-symptoms-of-autoimmune-disease
  51. Drug-induced autoimmunity – Alergonorte, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، http://alergonorte.org/cmsAdmin/uploads/181.pdf
  52. What is drug-induced lupus?, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.lupus.org/resources/about-drug-induced-lupus
  53. Stay Cool: How to Manage Autoimmune Flare-ups in Hot Temperatures, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.autoimmuneinstitute.org/articles/stay-cool-how-to-manage-autoimmune-flare-ups-in-hot-temperatures/
  54. Autoimmune Conditions and the Weather – Noble Health Services, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.noblehealthservices.com/autoimmune-conditions-and-weather/
  55. Best Climate for Autoimmune Diseases | Maggie Yu MD, IFMCP, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://drmaggieyu.com/blog/best-climate-for-autoimmune-diseases/
  56. How Weather Affects Autoimmune Conditions – Aria Integrative Medicine, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.ariaintegrative.com/2023/11/06/how-weather-affects-autoimmune-conditions/
  57. How do Cold Temperatures Affect Autoimmune Disease?, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.autoimmuneinstitute.org/articles/how-do-cold-temperatures-affect-autoimmune-disease/
  58. Sun Exposure and Autoimmune Disease: 5 Tips to Stay Safe – Mymee, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.mymee.com/blog/sun-exposure-and-autoimmune-disease
  59. Why Do Autoimmune Diseases Affect Body Temperature Regulation? – Guava Health, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://guavahealth.com/article/why-do-autoimmune-diseases-affect-body-temperature-regulation
  60. Summer Heat and Autoimmune Disease – River’s Edge Pharmacy, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://repharmacy.com/summer-heat-and-autoimmune-disease/
  61. Autoimmune Disease and Sun Exposure: What to Know | Benaroya Research Institute, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.benaroyaresearch.org/blog/autoimmune-disease-and-sun-exposure-what-know
  62. Sunlight exposure worsens clinical symptoms in autoimmune diseases such as lupus | Department of Medicine News – University of Washington, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://mednews.uw.edu/news/sunlight-effects-autoimmune
  63. Autoimmune Body Temperature Regulation | Maggie Yu MD, IFMCP, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://drmaggieyu.com/blog/autoimmune-body-temperature-regulation/
  64. Genetics & Rheumatic Diseases – American College of Rheumatology, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://rheumatology.org/genetics-rheumatic-diseases
  65. Can Smoking Cause Rheumatoid Arthritis? – Premier Medical Group, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.premiermedicalhv.com/news/can-smoking-cause-rheumatoid-arthritis/
  66. Effect of Cigarette Smoke on Autoimmunity in Murine and Human Systemic Lupus Erythematosus | Toxicological Sciences | Oxford Academic, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://academic.oup.com/toxsci/article/87/1/86/1683686
  67. 3.17 Inflammatory conditions and autoimmune disease – Tobacco in Australia, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.tobaccoinaustralia.org.au/chapter-3-health-effects/3-17-inflammatory-conditions-and-autoimmune-disease
  68. pmc.ncbi.nlm.nih.gov, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8259720/#:~:text=Alcohol%20is%20well%20known%20for,be%20protective%20in%20autoimmune%20diseases.
  69. Alcohol as friend or foe in autoimmune diseases: a role for gut microbiome? – PMC, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8259720/
  70. Alcohol Consumption and Autoimmune Diseases – MDPI, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.mdpi.com/1422-0067/26/2/845
  71. Effects of Drinking When You Have an Autoimmune Disease | DCR – Desert Cove Recovery, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://desertcoverecovery.com/blog/effects-of-drinking-when-you-have-an-autoimmune-disease/
  72. Alcohol and Autoimmune Disease: What You Need to Know – Northern Illinois Recovery Center, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.northernillinoisrecovery.com/alcohol-and-autoimmune-disease/
  73. Alcohol and Autoimmune Disease: What’s the Connection? – Golden Gate Recovery, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://goldengaterecovery.com/alcohol-and-autoimmune-disease/
  74. Autoimmune Diseases and Toxic Chemical Exposure: Is There a Connection?, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://coem.com/autoimmune-toxic-chemical
  75. The Link Between Heavy Metals & Autoimmune Disease – Vibrant Functional Academy, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://blog.vibrant-wellness.com/the-link-between-heavy-metals-and-autoimmune-disease
  76. Climate change linked with increases in autoimmune diseases – Healio, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.healio.com/news/allergy-asthma/20240429/climate-change-linked-with-increases-in-autoimmune-diseases
  77. Environment, Lifestyles, and Climate Change: The Many Nongenetic Contributors to The Long and Winding Road to Autoimmune Diseases – PubMed, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39228044/
  78. انواع بیماری خود ایمنی| با دشمن درونی خود آشنا شوید! – لیمومی, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://limoome.com/blog/wellness/physical-health/types-autoimmune-disease/
  79. ارتباط میان درماتیت آتوپیک و بیماری‌های خود ایمنی – دکترنکست, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://drnext.ir/blog/atopic-dermatitis-and-autoimmune-diseases/
  80. Autoimmune diseases and atherosclerotic cardiovascular disease – PubMed, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38937626/
  81. Association of Autoimmune Diseases With Coronary Atherosclerosis Severity and Ischemic Events – JACC Journals, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.jacc.org/doi/abs/10.1016/j.jacc.2024.04.030
  82. Immune mechanisms associated with cardiovascular disease in systemic lupus erythematosus: A path to potential biomarkers – Frontiers, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.frontiersin.org/journals/immunology/articles/10.3389/fimmu.2022.974826/full
  83. Autoimmune Rheumatic Diseases and Vascular Function: The Concept of Autoimmune Atherosclerosis – MDPI, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.mdpi.com/2077-0383/10/19/4427
  84. Is CVD another autoimmune disease? – Rheumatology Republic, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.rheuma.com.au/is-cvd-another-autoimmune-disease/2425
  85. Autoimmune diabetes mellitus (Type 1A) – NCBI, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459476/
  86. Autoimmune diabetes: mechanisms – PMC – PubMed Central, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2833987/
  87. Type 2 Diabetes: How Much of an Autoimmune Disease? – Frontiers, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.frontiersin.org/journals/endocrinology/articles/10.3389/fendo.2019.00451/full
  88. Autoimmune Diabetes: Molecular Mechanisms and Neoantigens – Frontiers, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.frontiersin.org/research-topics/14641/autoimmune-diabetes-molecular-mechanisms-and-neoantigens
  89. Autoimmune epilepsy – Symptoms and causes – Mayo Clinic, زمان دسترسی: مارس 29, 2025، https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/autoimmune-epilepsy/symptoms-causes/syc-20576892

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *